2η Ενότητα:
Κατοικία
Στόχοι ενότητας
- Πώς περιγράφουμε ένα κτίσμα
- Ποιος είναι ο ρόλος του επιθέτου σε ένα περιγραφικό κείμενο
- Ποιες λέξεις ή φράσεις δηλώνουν τόπο
- Θα ασχοληθούμε:
- Με τις αγγελίες
- Με τις ελλειπτικές προτάσεις
- Με τα αριθμητικά επίθετα / αριθμητικά ουσιαστικά
- Με τις συντομογραφίες και τα αρκτικόλεξα
- Με την κλίση των θηλυκών ουσιαστικών σε -η και -ος
Στην ιστοσελίδα αυτή, με αφορμή τη διερεύνηση της σημασίας του β΄ συνθετικού -σπαρτος, οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να μάθουν πώς να διερευνούν τη σημασία τμημάτων λέξεων (συνθετικών, προθημάτων, επιθημάτων, θεμάτων κλπ.) αξιοποιώντας τις δυνατότητες αναζήτησης σε ηλεκτρονικά λεξικά και συγκεκριμένα στο Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής και στο Αντίστροφο Λεξικό της Νέας Ελληνικής.
|
Διάβασε το παρακάτω τετράστιχο του Κ. Παλαμά και βρες κοινά στοιχεία με το ποίημα του μαθήματός μας.
"Στην αργατιά, στη χωριατιά το χιόνι, η γρίπη, η πείνα, οι λύκοι,
ποτάμια, πέλαγα, στεριές, ξολοθρεμός και φρίκη.
Χειμώνας άγριος. Κι η φωτιά, καλοκαιριά στην κάμαρά μου.
Ντρέπομαι για τη ζέστα μου και για την ανθρωπιά μου."
"Στην αργατιά, στη χωριατιά το χιόνι, η γρίπη, η πείνα, οι λύκοι,
ποτάμια, πέλαγα, στεριές, ξολοθρεμός και φρίκη.
Χειμώνας άγριος. Κι η φωτιά, καλοκαιριά στην κάμαρά μου.
Ντρέπομαι για τη ζέστα μου και για την ανθρωπιά μου."
Η περιγραφή σχετίζεται γενικά με το χώρο, γι΄αυτό, όταν περιγράφουμε κάτι, συνηθίζουμε να χρησιμοποιούμε λέξεις ή φράσεις που φανερώνουν τόπο – το πού βρίσκεται αυτό στο οποίο αναφερόμαστε. Χρησιμοποιούμε δηλαδή τοπικούς προσδιορισμούς όπως:
Τοπικά επιρρήματα (άκλιτες λέξεις που δηλώνουν τόπο), όπως τα: πάνω, κάτω, εδώ, εκεί, αλλού, κάπου, παντού, μέσα, δεξιά, αριστερά, μπροστά, από, πίσω, πλάι, δίπλα, ψηλά, χαμηλά, κοντά, απέναντι, γύρω, τριγύρω, ολόγυρα, ανάμεσα, βόρεια, νότια, ανατολικά, δυτικά, κ.ά.
Φράσεις με προθέσεις που δηλώνουν τόπο και οι οποίες συνήθως σχηματίζονται με τις προθέσεις:
- από (π.χ. Ξεκίνησε πρωί από το χωριό.)
- ίσαμε (π.χ. προχώρησαν ίσαμε το σπίτι εκείνο.)
- κατά (π.χ. Πάω κατά την πλατεία.)
- μέχρι (π.χ. Πάω μέχρι την πλατεία.)
- προς (π.χ. Προς τα δεξιά βλέπετε το σαλόνι.)
- σε (π.χ. Προχώρησαν σε άλλο δωμάτιο.)
- ως (π.χ. Προχώρησε ως το τέρμα του δρόμου.)
Τοπικά επιρρήματα (άκλιτες λέξεις που δηλώνουν τόπο), όπως τα: πάνω, κάτω, εδώ, εκεί, αλλού, κάπου, παντού, μέσα, δεξιά, αριστερά, μπροστά, από, πίσω, πλάι, δίπλα, ψηλά, χαμηλά, κοντά, απέναντι, γύρω, τριγύρω, ολόγυρα, ανάμεσα, βόρεια, νότια, ανατολικά, δυτικά, κ.ά.
Φράσεις με προθέσεις που δηλώνουν τόπο και οι οποίες συνήθως σχηματίζονται με τις προθέσεις:
- από (π.χ. Ξεκίνησε πρωί από το χωριό.)
- ίσαμε (π.χ. προχώρησαν ίσαμε το σπίτι εκείνο.)
- κατά (π.χ. Πάω κατά την πλατεία.)
- μέχρι (π.χ. Πάω μέχρι την πλατεία.)
- προς (π.χ. Προς τα δεξιά βλέπετε το σαλόνι.)
- σε (π.χ. Προχώρησαν σε άλλο δωμάτιο.)
- ως (π.χ. Προχώρησε ως το τέρμα του δρόμου.)
Δείτε παρακάτω 3 βίντεο από την Εκπαιδευτική Τηλεόραση: Το λούνα παρκ της Γλώσσας
Ελλειπτικές ονομάζονται οι προτάσεις των οποίων κάποιοι όροι παραλείπονται.
Στον καθημερινό μας λόγο χρησιμοποιούμε συχνά τις ελλειπτικές προτάσεις, αφού πολλά εννοούνται εύκολα από τα συμφραζόμενα και δεν είναι ανάγκη να αναφέρονται.
– Εγώ. (= Εγώ έχω σειρά.)
Στον καθημερινό μας λόγο χρησιμοποιούμε συχνά τις ελλειπτικές προτάσεις, αφού πολλά εννοούνται εύκολα από τα συμφραζόμενα και δεν είναι ανάγκη να αναφέρονται.
- όπως, π.χ. το υποκείμενο, όταν εύκολα εννοείται...
- Ή ακόμα και το ρήμα:
– Εγώ. (= Εγώ έχω σειρά.)
Η αγάπη πού μένει (Πολυκατοικία) - Στίχοι (Στίχοι: Νίκος Μωραΐτης, Μουσική: Μιχάλης Χατζηγιάννης
Πρώτη εκτέλεση: Μιχάλης Χατζηγιάννης |
Κλίση θηλυκών ουσιαστικών σε -η και -ος λόγιας κλίσης
Θηλυκά σε -ος λόγιας κλίσης
π.χ.
Η διάμετρος του κύκλου είναι ίση με το διπλάσιο της ακτίνας.
Το μήκος της διαμέτρου υπολογίστηκε για πρώτη φορά κατά την αρχαιότητα.
Μετρήσαμε τη διάμετρο δύο φορές.
Οι διάμετροι ενός κύκλου είναι πάντα ίσες.
Τα μήκη των διαμέτρων των τριών κύκλων που μετρήσατε δεν ήταν ίσα.
Μετρήστε τις διαμέτρους προσεκτικά!
Θηλυκά σε -ος λόγιας κλίσης
π.χ.
Η διάμετρος του κύκλου είναι ίση με το διπλάσιο της ακτίνας.
Το μήκος της διαμέτρου υπολογίστηκε για πρώτη φορά κατά την αρχαιότητα.
Μετρήσαμε τη διάμετρο δύο φορές.
Οι διάμετροι ενός κύκλου είναι πάντα ίσες.
Τα μήκη των διαμέτρων των τριών κύκλων που μετρήσατε δεν ήταν ίσα.
Μετρήστε τις διαμέτρους προσεκτικά!
Έτσι κλίνονται τα:
η άμμος, η άνοδος, η Βίβλος, η διάλεκτος, η είσοδος, η έξοδος, η επέτειος, η διαγώνιος, η θαλαμηγός, η κάθοδος, η κιβωτός, η λεωφόρος, η μέθοδος, η νήσος, η παράγραφος, η πρόοδος, η περίοδος, η χερσόνησος, η ψήφος κ.ά.
η άμμος, η άνοδος, η Βίβλος, η διάλεκτος, η είσοδος, η έξοδος, η επέτειος, η διαγώνιος, η θαλαμηγός, η κάθοδος, η κιβωτός, η λεωφόρος, η μέθοδος, η νήσος, η παράγραφος, η πρόοδος, η περίοδος, η χερσόνησος, η ψήφος κ.ά.
Θηλυκά σε -η λόγιας κλίσης
π.χ.
Η κυβέρνηση υποσχέθηκε φορολογικές απαλλαγές.
Οι δεσμεύσεις της κυβέρνησης ικανοποίησαν την κοινή γνώμη.
Όλοι τώρα περιμένουν από την κυβέρνηση να υλοποιήσει τις υποσχέσεις της.
Οι κυβερνήσεις των κρατών της Ε.Ε. ακολουθούν κοινή πολιτική σε αρκετούς τομείς.
Οι αποφάσεις των κυβερνήσεων ταυτίζονται σε πολλά σημεία.
Οι απόψεις των Ευρωπαίων για τις κυβερνήσεις των χωρών τους ποικίλλουν.
π.χ.
Η κυβέρνηση υποσχέθηκε φορολογικές απαλλαγές.
Οι δεσμεύσεις της κυβέρνησης ικανοποίησαν την κοινή γνώμη.
Όλοι τώρα περιμένουν από την κυβέρνηση να υλοποιήσει τις υποσχέσεις της.
Οι κυβερνήσεις των κρατών της Ε.Ε. ακολουθούν κοινή πολιτική σε αρκετούς τομείς.
Οι αποφάσεις των κυβερνήσεων ταυτίζονται σε πολλά σημεία.
Οι απόψεις των Ευρωπαίων για τις κυβερνήσεις των χωρών τους ποικίλλουν.
(Φώτης Κόντογλου, Ο αστρολάβος) : Διδάσκεται ο σεβασμός για τη γη. Περιγράφεται η ομορφιά του Κόσμου : η γη, η θάλασσα με τα ψάρια, οι λίμνες, τα βουνά, ο ουρανός, τ’ αστέρια, όλη η πλάση. Τονίζεται η σημασία που έδιναν οι αρχαίοι στον Κόσμο «που θα πει στολίδι, μα ιδιαίτερα Κόσμο είπανε όσα βρίσκουνται απάνου στη Γης και τη στολίζουνε σα να ’ναι το πλουμισμένο ρούχο της». Υπαινίσσεται τη ζοφερή μελλοντική εικόνα της γης μια και «οι πολλοί άνθρωποι δεν κάθουνται να στοχαστούνε ποτέ καλά τούτον τον κόσμο που μας τριγυρίζει κι απορώ πως μπορούνε και ζούνε.»
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
- Ποια αισθήματα έχουν τα ελάφια για τους ανθρώπους και γιατί άραγε;
- Η Άννα κατανόησε στην αρχή του κειμένου «τη μεγαλοπρέπεια του κόσμου». Πώς την καταλαβαίνετε εσείς μετά από όσα διαβάσαμε για τη Χιονάτη της Πάρνηθας;
- Τι διαφορά έχει η Χιονάτη της Πάρνηθας από τη Χιονάτη του ξενικού παραμυθιού;
- Ποιους συντρόφους είχε το ελάφι και δεν ήταν «έρημο και μοναχό»;